„Zovu Bokom onaj čarobni zalijev u koji se spuštaju i tonu kršovita i skoro nepristupna brda južne Hercegovine i Crne Gore. Kažu ljudi, koji svijet obađu, da je taj jedan od najljepših položaja zemlje; i zbilja bi rekao da se je ovdje priroda igrala kad je svoje čudesno djelo na mahove stvarala” (Stefan Mitrov Ljubiša)
Boka Kotorska je jedinstven zaliv Mediterana – izuzetan kulturni pejzaž koji čini harmonična simbioza prirodnih fenomena i graditeljskog nasljeđa. Izuzetno povoljni i specifični prirodni i klimatski uslovi Zaliva bili su presudni za nastanjivanje ovog područja još od najranijih vremena i izgradnju gradova i naselja na svojstven način, čime je došlo do jedinstvenog sklada tvorevina prirode i ljudskog duha.
Morfološki, geološki i hidrološki fenomeni učinili su ovo područje izuzetnom tvorevinom prirode visokih kvaliteta na području Mediterana, a sa svojom sveukupnošću i antropogenom komponenetom i u svijetu. Područje zaliva okružuju vertikale dinarsko-primorskog krečnjaka, dostižuči najveću visinu od 1895 m (Orjen) i dubinu u zalivu (52 m), čime područje pripada rijetkim oblastima holokarsta u svijetu, sa osobito izraženom kraškom morfologijom i hidrologijom.
U tako izuzetnim prirodnim uslovima dodajući geografski položaj i istorijske tokove, ljudska je ruka u svom neprekinutom kontinuitetu stvarala svojevrsna kulturna dobra primajući uticaje kultura Sredozemlja, Zapada i djelimično Istoka, transformišući ih u okvire svog načina življenja i poimanja života i emitujući ih na šira područja bivše Jugoslavije, Balkana, pa i područja Istočne Evrope, uklapajući ih sa izuzetnim senzibilitetom u prirodu rubom zaliva, čineći sa njome jedinstvenu prirodnu i kulturnu – čovjekovu sredinu na najhumaniji način.
Gradovi, kao i veća i manja naselja na području Zaliva predstavljaju raznovrsne karakteristične cjeline, koje se nadovezuju u skoro neprekinutom nizu. Svako naselje stiče sopstvene urbane i kulturne karakteristike postižući jedinstvo i kontinuitet kulturne baštine ukupnog područja. U naseljima se razvija sakralna arhitektura sa prožimanjem različitih stilova, posebno romanike i baroka, dok profana stvara oblike bokeške kuće transponujući kroz narodno graditeljstvo uticaje Mediterana, Zapada i Istoka. Elitna profana arhitektura palata zauzima značajno mjesto. Pored toga, u Boki se nalaze bogati fondovi i riznice pokretnog kulturnog blaga.
Boka Kotorska se nalazi na listi Kluba najljepših zaliva svijeta. Zbog svojih izuzetnih univerzalnih kulturnih i prirodnih vrijednosti dio Zaliva, područje Kotora koje obuhvata kotorski i risanski dio zaliva, nalazi se od 1979. godine na UNESCO-voj Listi svjetskog naljeđa.
Prije dolaska Slovena, a i poslije toga, veliki broj država, suverena ili dinasta, težili su za Bokom Kotorskom, za ovom važnom strateškom tačkom na jugoistoku Jadrana, za njenim smirenim zalivskim morem, gdje mogu da se sklanjaju čitave flotile brodova pred razbješnjenim morem ili piratima, za razvijenim drevnim gradovima, brojnim pomorskim naseljima i pitomim selima. Ništa manje nego petnaest puta smjenjivale su se, za duži ili kraći period, razne strane ili domaće vladavine, pomjerale se granice. Ali, samo tokom nekoliko dugotrajnijih vladavina nastajale su dublje promjene u istorijskoj sudbini ovog područja.
Tokom istorije Kotor nije uvijek bio središte Zaliva. Takav ugledan položaj političkog, privrednog i kulturnog centra, koji se odražava i u nazivu Boke Kotorske, grad je stekao naročito za vrijeme svog svestranog uspona u srednjem vijeku. Ranije, za vrijeme Ilira i Rimljana, puno prvenstvo je pripadalao Risnu, tako da se čitava Boka nazivala „Risanski zaliv” (Sinus Rhisonicus). Herceg Novi se osniva u XIV vijeku, a naselja na njegovoj rivijeri se razvijaju naročito nakon oslobađanja tog dijela zaliva od Turaka. U periodu od XVI-XVIII vijeka, za vrijeme vladavine Mletačke republike, razvijaju se i poseban uspon doživljavaju i stiču status pomorskih naselja Perast, Dobrota, Prčanj i Stoliv. Tokom austrougarskog perioda Tivat postaje glavna vojna baza.
(izvori: Nominacioni dosije za upis Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora na UNESCO-vu Listu svjetskog nasljeđa i Milošević Miloš, Istorijski tokovi na području Zaliva)
